Czym jest afazja?
Afazja to zaburzenie funkcji mowy na tle deficytów mózgowych u osób, u których zdolności mowy i języka wcześniej były prawidłowe.
Przyczyną wystąpienia afazji może być udar mózgu, choroba neurodegeneracyjna, uraz czaszkowo-mózgowy lub guz mózgu.
Udary mózgu stanowią istotny problem zdrowotny i dotyczą coraz większej populacji osób już po 40. roku życia. Są główną przyczyną trwałego kalectwa osób dorosłych. Deficyty funkcjonalne oprócz afazji (która występuje u około jednej trzeciej osób po udarze) to głównie: niedowłady połowicze, zaburzenie widzenia, zaburzenie czucia, dezorientacja czasowo-przestrzenna, zaburzenie pamięci, ostrości słuchu, funkcji poznawczych i intelektualnych, dyzartria, zaburzenie połykania, uszkodzenie całej struktury osobowości człowieka.
Afazja w przeciwieństwie do dyzatrii nie jest spowodowana niedowładem czy paraliżem narządów artyku
lacyjnych mowy ani zaburzeniem percepcji słuchowej, lecz jest zaburzeniem neurologicznym dotyczącym funkcji językowych. Afazja nie jest też chorobą psychiczną, zaburzeniem myślenia czy objawem niskiej inteligencji. Mimo, że w wyniku choroby neurodegeneracyjnej powodującej afazję uszkodzenie mózgu może prowadzić do tych problemów, to afazja jako taka jest od nich niezależna.
Istnieją sytuacje kiedy zaburzenia mowy ustępują samoistnie po pewnym czasie. Ma to miejsce w przypadku, gdy uszkodzenia były przejściowe, spowodowane np. obrzękiem mózgu lub zaburzeniami krążenia krwi.
Zaburzenia afatyczne cechuje duża złożoność i różnorodność. Rodzaj afazji i jej rozległość zależy między innymi od wielkości uszkodzenia i jego lokalizacji w mózgu. Istnieje wiele klasyfikacji zaburzeń afatycznych, mniej lub bardziej szczegółowych. Niektóre opierają się na lokalizacji uszkodzeń mózgu a inne na objawach neurologicznych.
Najogólniejszy podział na dwa rodzaje afazji zaproponowali w XIX wieku lekarze Paul Broca oraz Carl Wernicke, opierając się na uszkodzeniu dwóch różnych ośrodków mowy w mózgu. Według tej klasyfikacji rozróżniamy afazję ruchową (motoryczną), w której chory ma problemy z generowaniem mowy (wypowiadaniem słów) oraz afazję czuciową (sensoryczną), w której chory ma problemy z rozumieniem mowy. Najczęściej spotykana jest jednak afazja mieszana, gdzie występują zaburzenia w obrębie tych dwóch kategorii.
Afazja Broki – chory ma zabużoną zdolność do mówienia przy zachowanej zdolności do rozumienia mowy. Pojawiają się trudności z mową spontaniczną, nazywaniem przedmiotów, powtarzaniem słow, czytaniem, pisaniem, agramatyzmy, sylabizowanie, zniekształcenia głosek. Uszkodzony rejon mózgu nazywany jest „ośrodkiem Broki”.
Afazja Wernickego – chory ma zdolność do mówienia, lecz nie rozumie mowy własnej i innych osób. Mowa jest płynna i niewymagająca wysiłku, ale często pozbawiona sensu. Pojawiają się zniekształcenia fonetyczne, niewłaściwe i nielogiczne zestawienia słów, mowa żargonowa oraz wymyślone słowa. Zabużone jest również czytanie i pisanie. Osoba zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego, że nie rozumie mowy. Uszkodzony obszar mózgu nazywany jest „okolicą Wernickego”.
Przykłady innych podziałów zaburzeń afatycznych
Klasyfikacja A. Łurii
| Afazja eferentna ruchowa (kinetyczna) | zob. afazja Broki |
| Afazja aferentna ruchowa (kinestetyczna) | zaburzenia aparatu artykulacyjnego; brak zdolności czuciowych; trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów warg, języka itp. |
| Afazja dynamiczna | trudności z przekazem werbalnym „od siebie”; zaburzenie mowy narracyjnej / opowieściowej |
| Afazja akustyczno-gnostyczna (sensoryczna) | zob. afazja Wernickego |
| Afazja akustyczno-mnestyczna | zaburzenia odnoszące się do pamięci / słuchowa pamięć werbalna |
| Afazja semantyczna | trudności w rozumieniu złożonych konstrukcji wypowiedzi |
Klasyfikacja Wernickego-Lichtheima-Geshwinda
| zachowana mowa płynna | zachowane powtarzanie | zachowane rozumienie | |
|---|---|---|---|
| afazja amnestyczna |  | | |
| afazja przewodzenia | |  | |
| transkorowa afazja czuciowa | | | |
| afazja Wernickego | | | |
| transkorowa afazja ruchowa | | | |
| afazja Broki | | | |
| transkorowa afazja mieszana | | | |
| afazja totalna, całkowita | | | |
Jakość życia po udarze mózgu znacznie ogranicza funkcjonowanie zawodowe, społeczne i rodzinne. Chorzy powinni jak najwcześniej rozpocząć kompleksową rehabilitację, dobraną indywidualnie do potrzeb pacjenta i jego dysfunkcji. Systematyczność i zaangażowanie chorego i jego rodziny umożliwi pokonanie ograniczeń i zmotywuje do dalszych ćwiczeń, jednocześnie poprawi i da szansę na lepszą jakość życia.
Diagnoza afazji
Diagnoza afazji powinna być prowadzona w oparciu o badania neurologiczne, neuropsychologiczne i logopedyczne. Metodyka postępowania diagnostyczno-terapeutycznego zależy stanu klinicznego pacjenta oraz od warunków prowadzenia diagnozy/terapii (szpital, gabinet terapeutyczny, dom). Przykładową metodą oceny stopnia afazji jest SODA (Skala Oceny Dynamiki Afazji), która powstała w celach diagnostycznych w bydgoskiej Klinice Neurologii.