Czym jest afazja?
Afazja to zaburzenie mowy spowodowane deficytami mózgowymi, które dotyka osoby, u których wcześniej zdolności językowe i mowy były prawidłowe. Może być ona spowodowana udarem mózgu, chorobą neurodegeneracyjną, urazem czaszkowo-mózgowym lub guzem mózgu.
Udary mózgu są istotnym problemem zdrowotnym, coraz częściej dotykając ludzi po 40. roku życia. Są główną przyczyną trwałego kalectwa u osób dorosłych. Deficyty funkcjonalne po udarze, oprócz afazji (która występuje u około jednej trzeciej osób po udarze), obejmują m.in. niedowłady połowicze, zaburzenia widzenia, czucia, dezorientację czasowo-przestrzenną, zaburzenia pamięci, słuchu, funkcji poznawczych i intelektualnych, dyzartrię, trudności z połykaniem i uszkodzenie całej struktury osobowości.
W odróżnieniu od dyzartrii, afazja nie jest spowodowana niedowładem lub paraliżem narządów mowy ani zaburzeniem percepcji słuchowej, ale jest to zaburzenie neurologiczne dotyczące funkcji językowych. Afazja nie jest też chorobą psychiczną, zaburzeniem myślenia ani objawem niskiej inteligencji. Choć uszkodzenie mózgu wywołane przez chorobę neurodegeneracyjną, która powoduje afazję, może prowadzić do tych problemów, afazja sama w sobie jest niezależna od nich.
W niektórych przypadkach zaburzenia mowy ustępują samoistnie po pewnym czasie, gdy uszkodzenia były przejściowe, spowodowane np. obrzękiem mózgu lub zaburzeniami krążenia krwi.
Afazja jest zaburzeniem o dużej złożoności i różnorodności. Rodzaj afazji i jej rozległość zależą od wielkości i lokalizacji uszkodzenia w mózgu. Istnieje wiele klasyfikacji zaburzeń afatycznych, różniących się poziomem szczegółowości. Niektóre bazują na lokalizacji uszkodzeń w mózgu, inne na objawach neurologicznych.
Rodzaje afazji
Najogólniejszy podział na dwa rodzaje afazji został zaproponowany w XIX wieku przez lekarzy Paula Brocę i Carla Wernickego, opierając się na lokalizacji uszkodzeń mózgu. Według tej klasyfikacji rozróżniamy afazję ruchową (motoryczną), w której chory ma problemy z generowaniem mowy (wypowiadaniem słów) oraz afazję czuciową (sensoryczną), w której chory ma problemy z rozumieniem mowy. Najczęściej spotykana jest jednak afazja mieszana, gdzie występują zaburzenia w obrębie tych dwóch kategorii.
(https://commons.wikimedia.org/wiki/File:BrocasAreaSmall.png, see page for author, Public domain, via Wikimedia Commons)
Afazja Broki – chory ma zabużoną zdolność do mówienia przy zachowanej zdolności do rozumienia mowy. Pojawiają się trudności z mową spontaniczną, nazywaniem przedmiotów, powtarzaniem słow, czytaniem, pisaniem, agramatyzmy, sylabizowanie, zniekształcenia głosek. Uszkodzony rejon mózgu nazywany jest „ośrodkiem Broki”.
Afazja Wernickego – chory ma zdolność do mówienia, lecz nie rozumie mowy własnej i innych osób. Mowa jest płynna i niewymagająca wysiłku, ale często pozbawiona sensu. Pojawiają się zniekształcenia fonetyczne, niewłaściwe i nielogiczne zestawienia słów, mowa żargonowa oraz wymyślone słowa. Zabużone jest również czytanie i pisanie. Osoba zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego, że nie rozumie mowy. Uszkodzony obszar mózgu nazywany jest „okolicą Wernickego”.
Przykłady innych podziałów zaburzeń afatycznych:
Klasyfikacja A. Łurii
| Afazja eferentna ruchowa (kinetyczna) | zob. afazja Broki |
| Afazja aferentna ruchowa (kinestetyczna) | zaburzenia aparatu artykulacyjnego; brak zdolności czuciowych; trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów warg, języka itp. |
| Afazja dynamiczna | trudności z przekazem werbalnym „od siebie”; zaburzenie mowy narracyjnej / opowieściowej |
| Afazja akustyczno-gnostyczna (sensoryczna) | zob. afazja Wernickego |
| Afazja akustyczno-mnestyczna | zaburzenia odnoszące się do pamięci / słuchowa pamięć werbalna |
| Afazja semantyczna | trudności w rozumieniu złożonych konstrukcji wypowiedzi |
Klasyfikacja Wernickego-Lichtheima-Geshwinda
| zachowana mowa płynna | zachowane powtarzanie | zachowane rozumienie | |
|---|---|---|---|
| afazja amnestyczna |  | | |
| afazja przewodzenia | |  | |
| transkorowa afazja czuciowa | | | |
| afazja Wernickego | | | |
| transkorowa afazja ruchowa | | | |
| afazja Broki | | | |
| transkorowa afazja mieszana | | | |
| afazja totalna, całkowita | | | |
Diagnoza afazji
Diagnoza afazji powinna być prowadzona w oparciu o badania neurologiczne, neuropsychologiczne i logopedyczne. Metodyka postępowania diagnostyczno-terapeutycznego zależy stanu klinicznego pacjenta oraz od warunków prowadzenia diagnozy/terapii (szpital, gabinet terapeutyczny, dom).
Diagnoza zazwyczaj rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego. Lekarz może zadać pacjentowi pytania dotyczące objawów, historii choroby i historii medycznej. Następnie lekarz może przeprowadzić badanie neurologiczne, aby ocenić funkcje mózgu pacjenta.
Aby potwierdzić diagnozę afazji, lekarz może zlecić następujące badania:
Tomografię komputerową (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI) mózgu: Te badania obrazowania mogą pokazać uszkodzenie mózgu i pomóc w określeniu, jaki obszar mózgu jest dotknięty.
Badania neuropsychologiczne i testy językowe: Te badania polegają na przeprowadzeniu specjalnych testów, które oceniają funkcje mózgu, takie jak pamięć, uwaga i zdolność do generowania i rozumienia mowy.
Badania elektrofizjologiczne: Te badania polegają na pomiarze aktywności elektrycznej mózgu i mogą pomóc w zdiagnozowaniu afazji.
Przykładową metodą oceny stopnia afazji jest SODA (Skala Oceny Dynamiki Afazji), która powstała w celach diagnostycznych w bydgoskiej Klinice Neurologii. Stworzyliśmy formularz online, który obrazuje jak działa SODA i umożliwia łatwe obliczenie punktacji w tej skali.
Leczenie afazji
Leczenie afazji polega na stosowaniu różnych metod terapii, które mają na celu poprawę funkcji mowy i języka u osób z afazją. Do najczęściej stosowanych metod leczenia afazji należą:
Terapia logopedyczna - polega na ćwiczeniach z logopedą, które mają na celu poprawę sprawności językowej i mowy pacjenta. Może obejmować ćwiczenia artykulacyjne, uwrażliwienie na różnice brzmieniowe w języku, naukę nowych słów czy poprawę płynności mówienia.
Rehabilitacja neurologiczna - ma na celu poprawę ogólnej sprawności pacjenta po udarze mózgu lub innym urazie, w tym również poprawę funkcji mowy i języka. Może obejmować ćwiczenia fizyczne, zabiegi fizjoterapeutyczne czy ćwiczenia z psychologiem.
Terapia behawioralna - polega na stosowaniu technik behawioralnych, takich jak np. wzmocnienie pozytywne, aby zmienić niepożądane zachowania i poprawić funkcje mowy i języka pacjenta.
Leki - w niektórych przypadkach afazji leczenie może obejmować stosowanie leków, które poprawiają funkcje mózgu lub złagodzą objawy afazji.
Ważne jest, aby leczenie afazji było dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta oraz aby było prowadzone przez wykwalifikowaną kadrę specjalistów. Warto również pamiętać, że skuteczność leczenia afazji jest uzależniona od wczesnego rozpoczęcia terapii i jej systematyczności.
Życie z afazją
Życie z afazją może być trudne zarówno dla osób z tą chorobą, jak i dla ich bliskich. Osoby z afazją doświadczają trudności w komunikowaniu się i uczestnictwie w codziennych czynnościach, dlatego często potrzebują wsparcia. Jednakże, przyjęcie takiej sytuacji może być dla nich wyzwaniem.
Bliscy osób z afazją również odczuwają trudności i niepokój związane z tą sytuacją. Mogą mieć trudności w porozumiewaniu się z osobą z afazją i rozumieniu jej potrzeb. Ważne jest, aby zapewnić wsparcie osobom z afazją, jednocześnie dając im przestrzeń do samodzielności.
Osoby z afazją mają dostęp do różnych form wsparcia i pomocy, takich jak komunikatory alternatywne czy pomoce wizualne, które ułatwiają porozumiewanie się i uczestnictwo w codziennych czynnościach. Dodatkowo, otoczenie powinno dostosować się do potrzeb osób z afazją poprzez używanie prostego języka i zapewnienie dostępu do notatek.
W procesie leczenia i rehabilitacji afazji niezwykle istotne jest wsparcie ze strony bliskich i otoczenia. Osoby z afazją potrzebują odpowiedniego wsparcia emocjonalnego oraz możliwości uczestniczenia w codziennym życiu, aby mogły pełnić aktywną rolę w rodzinie i społeczności.
Dzięki odpowiedniemu leczeniu i wsparciu ze strony bliskich oraz otoczenia, osoby z afazją mogą radzić sobie z trudnościami i cieszyć się pełnią życia. Wszystko to wymaga traktowania ich z szacunkiem i zrozumieniem, a także zapewnienia warunków do rehabilitacji i samodzielności.
Afazja.net - Czytam - Piszę - Mówię - Rozumiem